BMJ: Vắc xin có ngăn ngừa được biến thể omicron không - và giải đáp một số câu hỏi khác
BMJ: Vắc xin có ngăn ngừa được biến thể
omicron không - và giải đáp một số câu hỏi khác
Biến thể omicron của vi rút
SARS-CoV-2 được phát hiện lần đầu tiên ở Nam Phi vào ngày 24/11vàhiện được tìm
thấy ở 57 quốc gia. Bài viết dưới đây được tác giả Elisabeth Mahase tổng kết về
những điều mà chúng ta biết về biến chủng này cho tới thời điểm hiện tại, bao gồm
các phương pháp điều trị hiệu quả và vắc xin.
Omicron có các đột biến
nào?
Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch
bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết,đột biến trên protein gai của biến thể omicron có ít
nhất 30 acid amin thay thế, mất 3 đoạn nhỏ và chèn 1 đoạn nhỏ. CDC nhấn mạnh có
bốn đột biến chính làm tăng sự lây lan: N501Y, H655Y, N679K, P681Hvà đột biến
cuối cùng được tìm thấy ở biến thế alpha, trong khi một đột biến khác ở vị trí
này (P681R) được tìm thấy ở delta.
Biến thể omicron có dễ
lây lan hơn biến thể delta không?
Các dấu hiệu ban đầu cho thấy omicron
dễ lây lan hơn các biến thể trước đó, đặc biệt khi nó đã vượt qua delta, trở
thành biến thể chínhở Nam Phi và có bằng chứng chỉ ra rằng nó làm tăng nguy cơ
tái nhiễm.
Nhóm mô hình hoá đại dịch của Anh
(SPI-M-O) đã cảnh báo rằng mặc dù dữ liệu từ Nam Phi có thể dự báo trước, tuy
nhiên có dấu hiệu mạnh mẽ chỉ ra rằng omicron có “lợi thế lây lan nhanh, khả
năng thoát miễn dịch đáng kể hoặc cả hai, hoặc một số lợi thế về thể chất so với
biến thể delta. Bằng chứng hiện nay đưa ra một “trường hợp thuyết phục là
omicron gây ra làn sóng lây nhiễm ở Anh”
Bộ trưởng bộ y tế của Anh, Said
Javid, đã thông báo với Sky News vào ngày 8/12 rằng “Nó lây lan nhanh hơn bất kỳ
biến thể Covid–19 nào khác mà chúng tôi đã biết cho tới nay. Chúng tôi ước tính
(thời gian tăng gấp đôi) là từ 2 ngày rưỡi đến 3 ngày, có nghĩa là với tốc độ
lây lan như cuối tháng này, chúng ta có thể đạt mốc khoảng một triệu ca lây nhiễm
trong cộng đồng trên khắp nước Anh”.
Biến thể này có dẫn đến
bệnh nặng hơn không?
Có ý kiến cho rằng mặc dù omicron dễ
lây lanhơn delta, nhưng nó ít gây ra bệnh nặng hơn. Tỷ lệ lấp đầy giường chăm
sóc đặc biệt tại các bệnh viện Nam Phi từ ngày 14/11 đến ngày 4/12 là 6,3%. Tổ
chức Y tế Thế giới cho biết là tỉ lệ này là “rất thấp so với cùng kỳ khi đất nước
đang phải đối mặt với đỉnh điểm của đại dịch do biến thể delta vào tháng 7”
Dữ liệu bổ sung từ một trong những
khu vực y tế bị ảnh hưởng nặng nề nhất tại Nam Phi cho biết rằng, trong cùng
khoảng thời gian, 98 trong 1200 người nhập viện phải hỗ trợ thở oxy và 4 người
phải thở máy. WHO nói rằng “Đây là dữ liệu sơ bộ với cỡ mẫu nhỏ, và đa số những
người nhận hỗ trợ y tế, đều dưới 40 tuổi. Khi hồ sơ lâm sàng của bệnh nhân thay
đổi, tác động của omicron có thể thay đổi”.
Phát biểu tại cuộc họp báo của Trung
tâm Truyền thông Khoa học Đức vào ngày 8/12, Florian Krammer, giáo sư về tiêm
chủng tại Bệnh viện Mount Sinai ở New York, cho biết “Chúng ta chỉ có thể suy
đoán về điều này. Chúng ta phải hết sức thận trọng, bởi vì chúng ta đang nói về
một nhóm dân số trẻ (ở Nam Phi) có khả năng miễn dịch cơ bản rất cao thu được
do lây nhiễm trước đó và là lý do tại sao chúng ta có thể thấy bệnh nhẹ hơn. Những
gì chúng ta cần giả định là omicron sẽ rất giống với các biến thể khác về mức độ
nghiêm trọng”.
Các nhà lãnh đạo y tế khác cũng đã cảnh
báo rằng, ngay cả khi omicron gây bệnh ít nghiêm trọng hơn, thì tỷ lệ lây lan của
nó có thể gây ra “hậu quả nghiêm trọng”. Tim Spector, giáo sư dịch tễ học di
truyền tại Đại học King's College London, người điều hành ứng dụng Zoe triệu chứng
covid-19 cho biết "Nếu con số vẫn tăng vọt, không quan trọng nếu tỷ lệ người
nhập viện hoặc tử vong vẫn thấp - đó là về khối lượng, không phải tỷ lệ phần
trăm. Tỷ lệ lây truyền cao hơn ngay cả khi được tiêm chủng có thể gây ra những
hậu quả nghiêm trọng, và hàng trăm người tiếp tục chết mỗi tuần khi chúng ta bước
vào Giáng sinh thứ hai của đại dịch này”.
Liệu Omicron có né
tránh được sự bảo vệ của vắc xin không?
Một nghiên cứu quy mô nhỏ, chỉ bảo gồm
12 người tại Nam Phi, đã chỉ ra rằng omicron có thể làm giảm đáng kể hiệu quả của
vắc xin Pfizer-BioNTexh, với mức kháng thể trung hòa thấp hơn 41 lần so với
một biến thể vi rút đã lan rộng trong giai đoạn đầu của đại dịch (đặc trưng cho
sự thay thế protein đột biến D614G).
Jonathan Ball, giáo sư vi rút học tại
Đại học Nottingham cho biết: “Mặc dù số lượng vi rút bị tiêu diệt quan sát được
trong phòng thí nghiệm giảm đáng kể - tới 40 lần, tuy nhiên vẫn có khả năng
trung hoà ở mức đo lường được, đặc biệt ở những người đã tiêm vắc xin hoặc lây
nhiễm trước đó. Nhóm này bắt chước một cách hiệu quả những gì mong đợi ở những
người đã tiêm hai liều vắc xin cộng với một liều tăng cường. Đó là lý do tại
sao chúng ta vẫn cần truyền tải thông điệp: hãy tiêm phòng, tăng cường sức khỏe,
ngay cả khi bạn đã nhiễm bệnh trước đó”.
Pfizer cho biết nghiên cứu của họ đã
chỉ ra rằng liều vắc xin thứ ba mang lại mức kháng thể trung hoà chống lại
omicron tương tự như sau tiêm hai liều chống lại chủng vi rút gốc (wildtype).
Công ty đã thông báo rằng nhận thấy những người đã tiêm hai liều “hiệu
giá trung hoà đối với omicron giảm hơn 25 lần so với chủng wildtype”, cho thấy
hai liều vắc xin Pfizer có “khả năng bảo vệ có thể không đủ để chống lại sự lây
lan của biến thể omicron” Công ty cho biết “các nghiên cứu bổ sung chỉ ra rằng
một liều vắc xin covid-19 tăng cường làm tăng hiệu giá kháng thể lên 25 lần”.
Có thể có vắc xin mới
không?
Pfizer và BioNTech đã bắt đầu phát
triển các vắc xin đặc hiệu chống omicron vào 25/11 và cho biết rằng các lô đầu
tiên có thể sẵn sàng trong vòng 100 ngày, trong khi chờ phê duyệt theo quy định.
Moderna cũng đang nghiên cứu vắc xin chống lại biến thể mới và cho biết rằng có
thể hoàn tất quá trình thử nghiệm và sẵn sàng nộp đơn lên các cơ quan vào tháng
3/2022.
Tuy nhiên, phát biểu tại cuộc họp báo
tại Trung tâm Truyền thông Khoa học Đức về vắc-xin Oxford-AstraZeneca, Teresa
Lambe, trưởng nhóm điều tra khoa học tại Viện Jenner của Đại học Oxford, cho biết:
“Chúng tôi không biết liệu vắc xin mới là cần thiết hay không. Rất có thể chúng
tôi sẽ thấy sự giảm các kháng thể trung hòa, tuy nhiên, vẫn chưa tìm thấy một
biến thể nào gây ra việc nhập viện và tử vong. Không may mắn thay, chúng tôi cần
kiên nhẫn chờ đợi. Chúng tôi, cũng như các nhà sản xuất vắc xin khác, có thể tiến
hành nhanh chóng. Chúng tôi đã sản xuất một loại vắc xin chống lại biến thể
beta, AZD2816, vì vậy chúng tôi đã có các quy trình cũng như trí tuệ để sản xuất
một cách nhanh chóng khi cần”.
Về việc điều trị bằng
thuốc kháng vi rút và kháng thể
GSK cho biết rằng kháng thể đơn dòng
của sotrovimab (đã được phê duyệt tại Anh), vẫn duy trì tác dụng chống lại
protein đột biến của omicron trong ống nghiệm. Dữ liệu tiền lâm sàng được tạo
ra thông qua thử nghiệm trên mô hình biến thể bao gồm 37 đột biến được xác định
trong protein đột biến. Tuy nhiên, công ty công nghệ sinh học Regeneron báo cáo
rằng thử nghiệm đối với phương pháp điều trị bằng kháng thể đơn dòng của
Ronapreve chỉ ra việc có thể làm giảm hiệu quả chống lại omicron. Vẫn chưa có
thông tin về hiệu quả của molnupiravir kháng vi rút SARS-CoV-2 chống lại được
omicron.
Xét nghiệm PCR có thể
phát hiện omicron không?
Xét nghiệm PCR hoàn toàn có thể phát hiện
ra biến thể, mặc dù một số phòng thí nghiệm nói rằng một xét nghiệm được sử dụng
rộng rãi không phát hiện ra một trong ba gen đích (S). Đây là gen bị loại bỏ giống
với biến thể alpha vào cuối năm 2020. WHO đã chỉ ra gen loại bỏ này có thể được
sử dụng làm dấu ấn (marker) để phát hiện biến thể omicron, hiện đang được giải
trình tự gen.
Động thái mới từ các quốc
gia
Nhiều quốc gia đã thực hiện lệnh cấm
du lịch hoặc thắt chặt hơn đối với du khách từ một số quốc gia châu Phi. Tại
Anh, nơi mà hơn 800 ca nhiễm omicron được phát hiện cho đến nay, đã đưa 11 quốc
gia châu Phi vào danh sách đỏ: Angola, Botswana, Eswatini (trước đây là
Swaziland), Lesotho, Malawi, Mozambique, Namibia, Nigeria, Nam Phi, Zambia và
Zimbabwe. Điều này đã đặt ra câu hỏi liên quan đến việc tại sao các nước châu
Phi phải đối mặt với các biện pháp kiểm soát mới này khi biến thể omicron cũng
đang lưu hành ở nhiều nước châu Âu.
Cùng với việc hạn chế đi lại, Anh
cũng đã áp dụng một số biện pháp bổ sung trong nước, bao gồm khuyến cáo mọi người
nên làm việc tại nhà nếu có thể và đeo khẩu trang ở nơi công cộng, chẳng hạn
như rạp chiếu phim và rạp hát. Một số quốc gia châu Âu khác, bao gồm cả Áo và Đức,
đã có một số hình thức đóng cửa một số khu vực hoặc quốc gia trước khi biến thể
này lan rộng.
DS. Đặng Xuân Đào
Theo http://canhgiacduoc.org.vn/CanhGiacDuoc/DiemTin/2092/BMJ-Vaccin-co-ngan-ngua-duoc-bien-the-omicron-khong-va-giai-dap-mot-so-cau-hoi-khac.htm